Şema Terapi Nedir?
Şema Terapi, Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) temellerinden beslenen, psikodinamik öğeleri de içine alan, özellikle erken dönem çocukluk yaşantıları ve temel duygusal ihtiyaçların karşılanma biçimleri üzerine odaklanan modern bir psikoterapi yaklaşımıdır. Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş olup, özellikle kişilik bozuklukları ve kronik psikiyatrik sorunlarda, geleneksel yöntemlerin yetersiz kaldığı alanlarda etkili bir seçenek olarak öne çıkmaktadır.
Şemaların Kökeni ve İşleyişi
Şema kavramına ilk olarak BDT’nin kurucusu Aaron T. Beck 1970’lerde değinmiştir.
- Şemalar, beynin olayları hızlıca anlamasını, değerlendirmesini ve varsayımlarda bulunarak enerji tasarrufu yapmasını sağlayan zihinsel yapılardır.
- Temel işlevleri, yaşantıları “bloklar halinde” alıp duygusal, düşünsel ve davranışsal tepkiler üretmektir.
- Bilgisayar programcılığındaki “class” kavramına benzetilebilir: Girdiler (yaşantılar) bu yapıya gelir ve önceden programlanmış çıktılar (tepkiler) üretilir.
Şemaların Hayatımızdaki Önemi
- Çocuklukta oluşan şemalar, zamanla katılaşarak kişiliğin çekirdeğini oluşturur.
- Günlük yaşamda çoğu zaman otomatik çalışırlar.
- İşlevsel şemalar hayatı kolaylaştırırken, uyum bozucu şemalar kişiyi tekrarlayan olumsuz döngülere sokar.
Örneğin, “terkedilme şeması” olan bir kişi ilişkilerinde sürekli kaygı yaşayabilir; bu kaygı davranışlarına yansıdıkça partnerinde uzaklaşma tetiklenir ve şema bir kez daha doğrulanmış olur.
Erken Dönem Uyum Bozucu Şemalar
Şema Terapi kuramına göre 18 farklı Erken Dönem Uyum Bozucu Şema tanımlanmıştır. En sık görülenlerden bazıları şunlardır:
- Kusurluluk / Utanç
- Başarısızlık
- Aşırı Eleştiricilik / Yüksek Standartlar
- Olumsuzluk / Karamsarlık
- Bağımlılık / Yetersizlik
- Terkedilme / İstikrarsızlık
- Cezalandırıcılık / Acımasızlık
Bu şemalar, bireyin duygularını, ilişkilerini ve yaşam seçimlerini derinden etkileyebilir.
Şema Modları ve Baş Etme Yolları
Şemalar yalnızca düşünce kalıpları değil, aynı zamanda mod adı verilen duygu-düşünce-davranış bütünleri halinde yaşanır. Örneğin, “incinmiş çocuk modu” bir şemayı tetiklediğinde birey aşırı hassasiyet, öfke veya içe kapanma yaşayabilir.
Baş etme yolları genellikle üç ana başlıkta toplanır:
- Teslim – Şemaya boyun eğmek.
- Kaçınma – Şemayı tetikleyecek durumlardan uzak durmak.
- Aşırı Telafi – Şemanın tam tersini yaparak onun varlığını bastırmaya çalışmak.
Şema Terapide amaç, bu döngüleri fark etmek ve daha sağlıklı baş etme yolları geliştirmektir.
Şema Terapide Kullanılan Teknikler
Şema Terapi, hem bilişsel hem de deneyimsel yöntemleri birleştirir:
- Bilişsel teknikler – Şemaların mantıksal sorgulanması.
- Duygusal teknikler – Sandalye çalışmaları, imgeleme, yeniden ebeveynlik gibi yöntemlerle geçmiş deneyimlere müdahale.
- Davranışsal teknikler – Yeni ve sağlıklı davranışların uygulanması.
Sonuç
Şema Terapi, özellikle kişilik bozuklukları, tekrarlayıcı ilişki problemleri ve kronik depresyon gibi zorlayıcı alanlarda güçlü bir terapi yöntemidir. Erken dönem deneyimlerin bugünkü yaşamla bağlantısını kurması ve hem bilişsel hem de duygusal müdahaleleri bir arada sunması, onu modern terapiler arasında özel bir yere taşımaktadır.