Yeme Bozuklukları: Belirtiler, Türleri ve Tedavi Yaklaşımları
Yeme bozuklukları, bireyin yemek yeme davranışlarını, beden algısını ve kilo kontrolünü etkileyen psikiyatrik rahatsızlıklardır. Genellikle ciddi bedensel ve ruhsal sonuçlara yol açabilirler. En yaygın yeme bozuklukları üç ana başlık altında incelenir:
- Anoreksiya Nervoza
- Bulimia Nervoza
- Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating Disorder)
Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya nervoza, özellikle son 20 yılda medya etkisiyle bilinirliği artan bir yeme bozukluğudur. Kişinin beden algısı bozulmuş olup, sözel telkinlere veya ikna edici delillere direnç gösterir. Bu kişiler, sağlıklı kilolarının çok altında kalacak şekilde ısrarlı ve katı diyetler uygularlar. Tedavi edilmezse ciddi bedensel sağlık sorunları ve işlev kaybı riski oluşur. Erkek/kadın oranı yaklaşık 1/10’dur.
Belirtiler ve Davranışlar:
- Aşırı kilo kaybına rağmen kendini kilolu görme
- Sürekli ayna karşısına geçme ve tartıda kontrol etme
- Katı diyetlere rağmen zaman zaman aşırı yeme atakları
- Kusma veya ishal yapıcı ilaç, şurup kullanımı
- Yoğun egzersiz ve gıda takviyeleri ile kilo kontrolü
Neden Hastalık Olarak Kabul Edilir?
Aşırı kilo kaybı, işlevselliği ciddi şekilde etkiler; kişi sosyal, akademik ve günlük yaşam görevlerini yerine getiremeyebilir. Çoğu zaman kişi içgörü geliştiremez ve bedensel zararlar göz önünde olsa bile kilo alma gerekliliğini sorgulamaz. Bu nedenle aile desteği tek başına yeterli olmayabilir; profesyonel tedavi gereklidir.
Bulimia Nervoza
Bulimia nervoza, tekrarlayan aşırı yeme atakları (binge) ve ardından kendini telafi etmek amacıyla kusma, laksatif kullanımı, aşırı egzersiz gibi davranışların eşlik ettiği bir yeme bozukluğudur. Genellikle kişinin beden algısındaki bozukluk ve kilo korkusu ile bağlantılıdır.
Belirtiler:
- Kısa sürede aşırı miktarda yemek yeme
- Yeme atakları sonrası kendini kusma, aşırı egzersiz veya laksatif kullanma
- Kilo kontrolüne takıntılı olma
- Utanç, suçluluk ve depresif duygu halleri
Bulimia nervoza, anoreksiya nervozaya göre genellikle normal kiloda veya hafif kilolu kişilerde görülür. Ancak beden algısındaki bozukluk, kişinin yeme ve telafi davranışlarını sürdürmesine neden olur.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating Disorder)
Tıkınırcasına yeme bozukluğu, kişinin kontrolsüz bir şekilde çok miktarda yemek yediği ve ardından telafi edici davranışlarda bulunmadığı bir bozukluktur. Bu durum genellikle duygusal stres veya kaygı ile tetiklenir.
Belirtiler:
- Kısa sürede aşırı yemek yeme
- Kontrol kaybı hissi
- Telafi edici davranışların olmaması (kusma veya aşırı egzersiz gibi)
- Suçluluk, depresyon veya kaygı duyguları
- Fazla kilo ve obezite riskinin artması
Tıkınırcasına yeme bozukluğu, Bulimia ve Anoreksiya nervoza gibi davranışlardan farklı olarak doğrudan kilo kaybı veya telafi davranışlarına odaklanmaz; esas problem kontrolsüz yeme davranışıdır.
Tedavi Yaklaşımları
Yeme bozukluklarının tedavisinde çok boyutlu yaklaşımlar önemlidir:
- Psikoterapi:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), yeme davranışlarını, olumsuz düşünce kalıplarını ve beden algısını düzeltmede etkili yöntemdir.
- Aile terapisi, özellikle genç bireylerde tedaviye uyumu artırabilir.
- İlaç Tedavisi:
- Depresyon, kaygı bozuklukları veya obsesif-kompulsif belirtiler eşlik ediyorsa SSRI ve bazı antidepresanlar tedaviye eklenebilir.
- Beslenme ve Medikal Destek:
- Diyetisyen eşliğinde dengeli beslenme planları
- Fiziksel sağlık takibi ve vitamin/mineral destekleri
- Eğitim ve Farkındalık:
- Beden algısı ve yeme davranışları konusunda farkındalık yaratmak
- Medya ve sosyal çevrenin etkilerini yönetmek
Sonuç:
Yeme bozuklukları, ciddi bedensel ve ruhsal sonuçlar doğurabilen psikiyatrik rahatsızlıklardır. Erken tanı, profesyonel tedavi ve multidisipliner destek ile yaşam kalitesi artırılabilir. Bu bozukluklar, aile desteği ve doğru yönlendirme ile yönetilebilir; ancak içgörü eksikliği nedeniyle çoğu zaman profesyonel müdahale şarttır.