Kategori Psikiyatri

Bilişsel Çarpıtmalar

Yazar: kategorisi Psikiyatri Etiket , , , , , , , ,

Giriş

Bilişsel çarpıtmalar, Bilişsel ve Davranışçı Psikoterapide terapinin bilişsel yönü çalışılırken bilinmesi gereken en önemli konulardan biridir. “Biliş” kelimesi gündelik kullanımda genellikle “düşünce” ile eşleştirilse de, anlamı çok daha geniştir. Latince cognoscere terimi “bilmek, tanımak, kavramsallaştırmak” anlamına gelirken, İngilizce cognition kelimesinden türetilen “kognisyon” terimi de aynı anlamı taşır.

Biliş, çevresel veya içsel verileri analiz edip yorumlayarak duygusal ve davranışsal çıktılar üreten bir sistemdir. Beynimiz, temel inançlarımız, deneyimlerimiz ve genetik mirasımız dahil mevcut “veritabanı” çerçevesinde bu analizleri yürütür.

Ancak bazen bu analiz sistemi hatalı çalışabilir ve bilişsel çarpıtmalar oluşur. Bu çarpıtmalar çoğumuzda doğal olarak görülür, fakat sıklığı ve şiddeti yüksekse, duygusal ve davranışsal sorunlara yol açabilir.

Bilişsel ve davranışçı psikoterapi sürecinde, bu çarpıtmaların farkına varmak ve üzerinde çalışmak kritik öneme sahiptir.

En Yaygın 10 Bilişsel Çarpıtma

1. Aşırı Genelleme
Olay ya da durumların her zaman olumsuz sonuçlanacağını varsayma.
Örnek: “Zaten hep böyle oluyor” diyerek tek bir başarısızlıktan tüm çabayı olumsuz genellemek.

2. Olumluyu Geçersiz Kılmak
Olumlu verileri göz ardı ederek olumsuz çıkarımlar yapma.
Örnek: Başarılı olduğu bir sınav için “Zaten kolaydı, herkes yapabilir” demek.

3. Kişiselleştirme
Hiç ilgisi olmayan olayları kendine mal etme.
Örnek: Çocuğu hastalanan bir annenin kendini suçlaması.

4. Ya Hep Ya Hiç Düşüncesi
Olayları kutupsal olarak değerlendirme; gri alanları görmeme.
Örnek: Bir sınavdan düşük alınca “Ben başarısızım” demek.

5. Felaketleştirme
En kötü senaryoyu varsayarak aşırı kaygı üretme.
Örnek: Kol uyuşmasını felç olarak düşünmek.

6. Duygulardan Çıkarsama Yapma
Nasıl hissediliyorsa, öyle sonuçlanacağına inanma.
Örnek: İlk başta sıkıldım, demek ki hobi beni tamamen tatmin etmeyecek.

7. Zihinsel Filtreleme
Olumlu verileri göz ardı edip sadece olumsuz veriye odaklanma.
Örnek: Sunumda çoğu olumlu yorumun arasında tek bir eleştiriyi tüm sunumu kötü olarak yorumlamak.

8. Etiketleme
Küçük olumsuzlukları tüm kişiliğe genellemek.
Örnek: İşe geç kalan bir arkadaş için “tamamen sorumsuz” demek.

9. -Meli / -Malı Cümleleri
Hayatın kurallarını katı şekilde yorumlama.
Örnek: “İyi insan asla hata yapmamalı” ya da “Mutlu olmak için çok param olmalı”.

10. Zihin Okuma / Falcılık
Başkalarının düşüncelerini kesin olarak tahmin etme.
Örnek: Patronunun yüzünden kendisine kızgın olduğunu varsaymak; telefon açılmadığında değersiz hissedildiğini düşünmek.

Sonuç

Görüldüğü üzere çoğu olay ya da durumlarda birden fazla bilişsel çarpıtma bir arada bulunmaktadır. Kişinin özellikle hangi bilişsel çarpıtmaları aşırı kullandığını belirleyip bunların farkındalığına varması ve üzerinde çalışmalar yapması; duyguların olması gerekene ya da şiddetine gelmesine yardımcı olacaktır.

Randevu Al

Bilişsel Davranışçı Terapi

Yazar: kategorisi Psikiyatri Etiket , , , , , , , ,

Giriş

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), temelleri Aaron T. Beck tarafından atılmış, modern psikoterapi yöntemlerinden biridir. Kısa sürede dünyada en yaygın kullanılan terapi yaklaşımlarından biri haline gelmiştir. Bunun en önemli nedenleri:

  • Bilimsel kanıtlara dayalı olması
  • Hızlı yanıt alınabilmesi
  • Kullanılan tekniklerin ölçülebilir ve değerlendirilebilir olmasıdır.

Tarihsel Gelişim

İlginçtir ki Beck, kariyerine bir psikanalist olarak başlamıştı. Psikanalize dair geliştirdiği “acı çekme arzusu” kuramını test ederken beklediği sonuçları bulamadı ve psikanalizle ilgili soru işaretleri arttı. Bunun üzerine davranışçı psikolojiden yararlanarak daha bilimsel temellere dayalı bir yöntem geliştirmeye yöneldi. İşte bu arayış Bilişsel Davranışçı Terapi’nin doğuşunu hazırladı.

Etkinliği ve Kullanım Alanları

BDT’nin etkinliği yüzlerce bilimsel çalışmayla kanıtlanmıştır. Uluslararası tedavi kılavuzlarında, bazı psikiyatrik rahatsızlıkların tedavisinde ilaçsız, tek başına uygulanabileceği belirtilir.

En etkili olduğu alanlardan bazıları:

  • Hafif ve orta düzey depresyon
  • Panik bozukluk
  • Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
  • Sosyal fobi ve diğer anksiyete bozuklukları
  • Yeme bozuklukları
  • Aile ve çift terapileri

Ayrıca, şizofreni ve bipolar bozukluk gibi biyolojik tedavilerin ön planda olduğu hastalıklarda da destekleyici yöntem olarak fayda sağlar.

Önemli bir avantajı da, tekrarlama riskini azaltmasıdır. Yani BDT yalnızca semptomları hafifletmekle kalmaz, uzun vadede koruyucu etki de gösterir.

Temel Yaklaşım

BDT’nin çıkış noktası, duygu–düşünce–davranış üçlüsünün birbirini karşılıklı olarak etkilediği varsayımıdır.

  • Olumsuz düşünceler → olumsuz duygular → işlevsiz davranışlar
  • Bu döngüye müdahale edildiğinde kişinin ruhsal sağlığı güçlenir.

İnançlar ve Bilişsel Çarpıtmalar

BDT, kişinin temel inançları ve ara inançları üzerine çalışır.

  • Temel inançlar: Kendimiz, diğerleri ve dünya hakkında en derin algılarımızdır.
  • Ara inançlar: Bu temel algılardan türeyen “kurallar”dır.

Bunlar bazen işlevseldir, bazen de kişinin yaşamını olumsuz etkileyebilir.
Örneğin:

  • “Mükemmel olmazsam değerli değilim.”
  • “Herkes beni eleştirecek.”

Bu düşünce hataları “bilişsel çarpıtmalar” olarak adlandırılır. Depresyon ve kaygı bozukluklarında çok sık görülür.

Şemalar ve Baş Etme Stratejileri

Daha derinde ise şemalar vardır. Bunlar erken dönem yaşantılarla şekillenir ve stres dönemlerinde daha belirgin hale gelir.

Şemalara karşı bireyler üç temel strateji kullanır:

  1. Teslim (şemaya boyun eğmek)
  2. Kaçınma (durumdan uzaklaşmak)
  3. Aşırı telafi (tam tersini yapmaya çalışmak)

Bu stratejiler bazen geçici rahatlama sağlasa da uzun vadede sorunların devam etmesine yol açar.

Terapi Süreci

BDT, yalnızca “oturup geçmişi anlatmak” değildir. Yapılandırılmış, hedef odaklı ve aktif katılım gerektiren bir süreçtir.

  • Terapist ve danışan iş birliği yapar.
  • Seanslarda belirli teknikler (ör. düşünce kayıtları, davranış denemeleri, maruz bırakma) uygulanır.
  • Danışan seans dışında ödevler yaparak sürece aktif şekilde katılır.
  • Değişim için motivasyon çok önemlidir. Kişi değişime istekli değilse, terapi sınırlı fayda sağlar.

Sonuç

Bilişsel Davranışçı Terapi, modern psikoterapinin en güçlü ve en çok araştırılmış yöntemlerinden biridir.

  • Depresyon ve kaygı bozuklukları başta olmak üzere birçok ruhsal sorunda etkili bir tedavi seçeneği sunar.
  • Kısa sürede ölçülebilir değişim sağlar.
  • Nüksleri önlemede uzun vadeli fayda sağlar.

Doğru motivasyon ve profesyonel rehberlik ile BDT, bireylerin hayatında kalıcı dönüşümler yaratabilir.

Randevu Al

Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)

Yazar: kategorisi Psikiyatri Etiket , , , , , , , , ,

Kabul ve Adanmışlık Terapisi (Acceptance and Commitment Therapy – ACT)

Günümüzde birçok kişi stres, kaygı ve depresyon gibi zihinsel sağlık sorunlarıyla karşılaşmaktadır. Dr. Steven C. Hayes tarafından 1980’lerde geliştirilen Kabul ve Adanmışlık Terapisi (ACT), bu tür sorunlarla baş etme ve yaşam kalitesini artırma konusunda etkili bir psikoterapi yaklaşımı sunar.

Terapinin Uygulama Şekli

ACT terapisi bireysel veya grup seansları şeklinde uygulanabilir. Terapist, bireyin duygusal deneyimlerini anlamasına yardımcı olur, yaşam değerlerini keşfetmesine rehberlik eder ve bu değerler doğrultusunda kararlılık göstermesi için destek verir. Danışanlar, terapistin rehberliğinde çeşitli egzersizler aracılığıyla hayatlarına anlam katmayı ve duygusal esneklik geliştirmeyi öğrenirler.

ACT’in BDT ile İlişkisi

ACT, kökeni Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)’ye dayanan ve “3. kuşak terapiler” arasında yer alan bir yaklaşımdır.

  • BDT veya Ellis’in Akılcı Duygusal Davranış Terapisi gibi yöntemlerde amaç, olumsuz otomatik düşünceleri sorgulamak, kanıtlarla test etmek ve daha işlevsel alternatif düşünceler geliştirmektir.
  • ACT ise olumsuz düşünceleri değiştirmeye çalışmaz; onları kabul etmeye, benlikle olan ilişkilerini anlamaya ve işlevsel şekilde yönetmeye odaklanır.

Bu yaklaşım, olumsuz düşünceleri “onaylamak” anlamına gelmez. Aksine, düşünceleri bağlam içinde görmeyi ve kişinin yaşam değerleri doğrultusunda hareket etmesini kolaylaştırır.

Psikolojik Esneklik ve 6 Temel Bileşen

ACT’in temel hedefi, bireye psikolojik esneklik kazandırmaktır. Bu, zorluklara rağmen değerler doğrultusunda hareket edebilme kapasitesidir. ACT bu esnekliği geliştirmek için 6 bileşen üzerinde çalışır:

ACT HEXAGONU
  1. Kabul – Olumsuz duygu ve düşünceleri bastırmadan, direnmeden deneyimlemek.
  2. Bilişsel Ayrışma (Defusion) – Düşüncelerle özdeşleşmeyi azaltmak, onlara mesafeli bakabilmek.
  3. Şimdi ve Burada – Anı farkındalıkla yaşamak.
  4. Bağlamsal Benlik – “Gözlemleyen benlik” ile benlik algısını bağlama göre anlamak.
  5. Değerler – Kendi yaşamına yön veren kişisel değerleri keşfetmek.
  6. Değerlere Adanmış Davranışlar – Bu değerler doğrultusunda bilinçli, kararlı ve tutarlı eylemlerde bulunmak.

Terapi Sürecinin Faydaları

ACT, bireylere duygusal esneklik kazandırır ve değer temelli bir yaşam sürmelerine yardımcı olur. Bu sayede kişiler:

  • Zihinsel sağlıklarını güçlendirebilir,
  • Hayatlarında daha fazla anlam bulabilir,
  • Duygusal zorluklarla daha sağlıklı bir şekilde başa çıkabilirler.

Sonuç ve Önem

Her psikoterapi yaklaşımının kendine özgü avantajları ve sınırlılıkları vardır. Önemli olan, doğru yöntemin uygun danışan ve tanılarda kullanılmasıdır. Kabul ve Adanmışlık Terapisi, değerler temelli yapısı ve psikolojik esneklik kazandırma gücüyle günümüzde en çok tercih edilen 3. kuşak terapi yöntemlerinden biri olarak klinik uygulamalarda değerli bir yer edinmiştir.

Randevu Al